Wszystko na temat mięśniaków macicy: przyczyny, objawy i leczenie

Mięśniaki macicy to jedne z najczęstszych łagodnych guzów kobiecego układu rozrodczego, które dotyczą nawet co drugiej kobiety po 35. roku życia. Choć nie są nowotworami złośliwymi, mogą powodować uciążliwe objawy, takie jak obfite miesiączki, bóle podbrzusza czy problemy z zajściem w ciążę. Często rozwijają się bezobjawowo i wykrywane są przypadkowo podczas rutynowych badań ginekologicznych. W artykule wyjaśniamy wszystko na temat mięśniaków macicy, w tym przede wszystkim objawy i leczenie farmakologiczne oraz operacyjne.

Czym są mięśniaki macicy? Rodzaje, lokalizacja i charakterystyka tych łagodnych guzów

Mięśniaki macicy są łagodnymi guzami powstającymi z komórek mięśni gładkich macicy, rozwijające się w trzonie macicy. Są to najczęstsze nowotwory niezłośliwe żeńskich narządów płciowych, które mogą występować pojedynczo lub w postaci licznych zmian wewnątrz lub na ścianie macicy. Ich rozmiary są bardzo zróżnicowane – od kilku milimetrów do nawet kilkunastu centymetrów średnicy. Mięśniaki mogą lokalizować się w różnych częściach macicy. W zależności od umiejscowienia wyróżnia się:

mięśniaki podśluzówkowe (rozwijające się w kierunku jamy macicy),
mięśniaki śródścienne (rosnące w mięśniu macicy),
mięśniaki macicy podsurowicówkowe (umiejscowione pod zewnętrzną warstwą macicy).

Mięśniaki zazwyczaj mają charakter łagodny i nie ulegają zezłośliwieniu, choć w rzadkich przypadkach mogą współistnieć z mięsakami – nowotworami złośliwymi macicy. Ich rozwój jest często powolny i przez długi czas mogą pozostawać bezobjawowe.

Występowanie mięśniaków macicy

Mięśniaki zbudowane są z komórek gładkich mięśnia macicy najczęściej pojawiają się u kobiet w wieku rozrodczym, zwłaszcza po 35. roku życia, a ich występowanie koreluje z poziomami żeńskich hormonów płciowych – szczególnie estrogenów i progesteronu. Zmiany te często cofają się lub przestają się powiększać po menopauzie, kiedy poziom hormonów naturalnie spada. Mimo łagodnego charakteru mięśniaki mogą znacząco wpływać na komfort życia kobiety i jej zdrowie, zwłaszcza jeśli powodują krwawienia, ból lub niepłodność.

Przyczyny powstawania mięśniaków – co wiemy, a czego jeszcze nie?

Choć dokładne przyczyny rozwoju mięśniaków macicy nie są w pełni poznane, uważa się, że kluczową rolę odgrywają hormony – estrogen i progesteron, które stymulują wzrost komórek mięśniowych macicy. To właśnie dlatego mięśniaki są najczęściej diagnozowane u kobiet w wieku rozrodczym, a po menopauzie zwykle przestają rosnąć, a nawet ulegają zmniejszeniu.

Istotne znaczenie mają także czynniki genetyczne– ryzyko wystąpienia mięśniaków jest wyraźnie wyższe u kobiet, których matki lub siostry również chorowały na tę przypadłość. W niektórych przypadkach obserwuje się także mutacje genetyczne w komórkach mięśniaka, które prowadzą do ich niekontrolowanego wzrostu.

Do czynników sprzyjających rozwojowi mięśniaków zalicza się równieżotyłość, nadmiar tkanki tłuszczowej, brak ciąż, późne macierzyństwo, wysokie spożycie czerwonego mięsa, a także niektóre zaburzenia metaboliczne, takie jak insulinooporność. Czynniki ochronne to m.in. przebyte ciąże, wczesne rozpoczęcie życia płciowego, karmienie piersią oraz aktywność fizyczna.

Istnieją także podejrzenia, że czynniki środowiskowe – takie jak zanieczyszczenia powietrza czy kontakt z tzw. ksenoestrogenami (sztucznymi substancjami działającymi jak estrogeny) – również sprzyjają powstawaniu mięśniaków macicy. Mimo wielu badań nie ma obecnie jednej konkretnej przyczyny, którą można by uznać za źródło tej choroby – dlatego tak istotna jest czujność i regularne badania ginekologiczne zarówno kobiet z mięśniakami macicy, jak i zupełnie zdrowych.

Mięśniaki macicy – objawy. Co powinno wzbudzić niepokój?

Objawy mięśniaków macicy zależą przede wszystkim od liczby, wielkości i lokalizacji guzów. U wielu kobiet mięśniaki nie powodują żadnych dolegliwości i są wykrywane przypadkowo podczas rutynowego badania ginekologicznego. Jednak w przypadku większych lub liczniejszych zmian mogą pojawić się objawy, które znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Najczęściej zgłaszanym problemem są obfite i przedłużające się miesiączki, często z towarzyszącym krwawieniem międzymiesiączkowym i skurczami macicy. Tego typu dolegliwości mogą prowadzić do niedokrwistości (anemii), objawiającej się osłabieniem, bladością skóry, bólami głowy i uczuciem przewlekłego zmęczenia.

Mięśniaki mogą również powodować bóle w podbrzuszu, uczucie ucisku, wzdęcia, częste oddawanie moczu (wskutek ucisku na pęcherz) lub zaparcia (przy nacisku na jelita). W przypadku guzów rosnących w okolicy kanału szyjki macicy możliwe są trudności z zajściem w ciążę lub jej donoszeniem (wynika to ze zmniejszenia światła jamy macicy spowodowane właśnie powstaniem mięśniaków).

U kobiet w ciąży obecność mięśniaków może zwiększać ryzyko poronień, przedwczesnych skurczów czy nieprawidłowego ułożenia płodu. Charakterystycznym, choć rzadkim objawem są również bóle podczas stosunku (dyspareunia). Każda z wymienionych dolegliwości powinna skłonić kobietę do wizyty u ginekologa i wykonania USG narządu rodnego.

Diagnostyka mięśniaków macicy – jak przebiega rozpoznanie zmian?

Podstawowym narzędziem diagnostycznym w rozpoznaniu mięśniaków macicy jest badanie ultrasonograficzne (badanie USG przezpochwowe), które pozwala ocenić rozmiar, liczbę i lokalizację guzów. Jest to badanie nieinwazyjne, bezpieczne i szeroko dostępne, a w większości przypadków wystarczające do postawienia diagnozy. W bardziej skomplikowanych przypadkach – np. gdy mięśniaki są bardzo liczne, duże lub wpływają na kształt jamy macicy – lekarz może zlecić dodatkowe badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) czy sonohisterografia (USG z podaniem płynu do jamy macicy), które dostarczają bardziej szczegółowych informacji.

W przypadku podejrzenia mięśniaków podśluzówkowych – czyli tych rosnących w kierunku wnętrza macicy – wykonuje się także histeroskopię, czyli badanie endoskopowe pozwalające na dokładną ocenę wnętrza jamy macicy i ewentualne pobranie wycinków do badania histopatologicznego z błony śluzowej macicy.

Diagnostyka różnicowa powinna również wykluczyć inne przyczyny krwawień czy guzów macicy, w tym mięsaków – nowotworów złośliwych. Choć mięśniaki bardzo rzadko ulegają zezłośliwieniu, ich obraz kliniczny może czasem budzić wątpliwości – dlatego kluczowe znaczenie ma wczesna, precyzyjna diagnoza i odpowiedni nadzór lekarski.

Leczenie mięśniaków macicy – kiedy leczyć i jakie są możliwości terapeutyczne?

Wybór metody leczenia mięśniaków macicy zależy od wielu czynników: nasilenia objawów, wieku pacjentki, planów rozrodczych oraz lokalizacji i wielkości zmian.

Farmakoterapia mięśniaków macicy

U kobiet bezobjawowych i z niewielkimi mięśniakami często wystarczy obserwacja i regularne kontrole ginekologiczne. Gdy jednak zmiany powodują dolegliwości, wówczas konieczne jest wdrożenie leczenia. Farmakoterapia obejmuje stosowanie leków hormonalnych – takich jak analogi GnRH, progestageny czy preparaty antykoncepcyjne – które pomagają zmniejszyć rozmiar guzów i ograniczyć krwawienia. W niektórych przypadkach stosuje się również ulipristal acetate – lek działający na receptory progesteronowe.

Leczenie operacyjne mięśniaków

Jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, rozważa się leczenie chirurgiczne. W zależności od sytuacji klinicznej może to byćmiomektomia (usunięcie mięśniaków macicy z pozostawieniem tego organu) lub histerektomia (usunięcie macicy).

Coraz częściej stosuje się również nowoczesne, małoinwazyjne metody, takie jak embolizacja tętnic macicznych (zablokowanie dopływu krwi do mięśniaka) czyterapia ultradźwiękami pod kontrolą MRI (MRgFUS). Leczenie zawsze powinno być dobierane indywidualnie – z uwzględnieniem preferencji pacjentki i dążeniem do zachowania jak największej jakości życia. Współczesna ginekologia oferuje szerokie możliwości – warto więc korzystać z konsultacji specjalistycznych i nie rezygnować z leczenia objawowych zmian.

Mięśniaki a ciąża – co powinnaś wiedzieć?

Obecność mięśniaków macicy w ciąży nie musi oznaczać komplikacji, jednak w niektórych przypadkach może zwiększać ryzyko powikłań – zarówno na etapie zapłodnienia, jak i podczas rozwoju płodu. Wszystko zależy od liczby, wielkości oraz lokalizacji zmian w obrębie macicy. Mięśniaki podśluzówkowe, które zniekształcają jamę macicy, mogą utrudniać implantację zarodka i być przyczyną trudności z zajściem w ciążę lub wczesnych poronień.

Duże mięśniaki usytuowane wewnątrz jamy macicy w pobliżu jej szyjki macicy mogą blokować kanał rodny, a te o dużych rozmiarach mogą ograniczać miejsce dla rosnącego płodu, prowadząc do nieprawidłowego ułożenia, opóźnionego wzrostu wewnątrzmacicznego (IUGR) lub przedwczesnego porodu. Mięśniaki, które są dobrze ukrwione i intensywnie rosną w ciąży (pod wpływem hormonów), mogą również ulec tzw. degeneracji czerwonej – bolesnemu procesowi martwicy, który powoduje ostre bóle brzucha i wymaga leczenia objawowego.

W większości przypadków kobiety z mięśniakami mogą donosić ciążę bez większych trudności, ale wymagają one szczególnej opieki i monitorowania przez ginekologa-położnika.

Mięśniaki macicy, choć są zmianami łagodnymi, potrafią znacząco wpływać na komfort życia i zdrowie kobiet – zwłaszcza wtedy, gdy powodują silne dolegliwości lub komplikacje w zakresie płodności. Kluczowe znaczenie ma tutaj regularna diagnostyka ginekologiczna oraz dobór leczenia dostosowanego do wieku pacjentki, nasilenia objawów i jej planów rozrodczych. Współczesna medycyna oferuje wiele skutecznych opcji terapii – od nowoczesnych leków po małoinwazyjne zabiegi chirurgiczne. Dlatego nie warto ignorować objawów i rezygnować z konsultacji – szybka reakcja i odpowiednie postępowanie pozwalają skutecznie kontrolować rozwój mięśniaków i uniknąć poważniejszych powikłań.

Bibliografia:

„Mięśniaki macicy: diagnoza i samodzielne leczenie” Ingrid Gerhard, 2022
„Mięśniaki macicy” red. Janina Markowska, 2008
„Farmakoterapia mięśniaków macicy” Sławomir Woźniak i inni, 2017 [https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/50747]