Guzy mózgu to zróżnicowana grupa nowotworów, które mogą rozwijać się zarówno w samym mózgu, jak i w jego otaczających strukturach. Nie wszystkie są złośliwe – część z nich to guzy łagodne, które rosną powoli i nie dają przerzutów. Inne, jak glejaki wielopostaciowe, należą do najbardziej agresywnych nowotworów człowieka. Objawy guza mózgu zależą przede wszystkim od jego lokalizacji i wielkości – mogą to być bóle głowy, napady padaczkowe, zaburzenia mowy, widzenia czy pamięci. W artykule przybliżamy najczęstsze rodzaje guzów mózgu, wyjaśniamy, jakie objawy powinny wzbudzić czujność i jak wygląda proces diagnostyki oraz leczenia.
Czym jest guz mózgu? Podstawowe informacje o nowotworach wewnątrzczaszkowych
Guzy mózgu to nowotwory z niejednorodnej grupy zmian, które mogą powstawać zarówno z komórek mózgu, jak i z tkanek go otaczających – opon, naczyń krwionośnych czy nerwów czaszkowych. Nowotwory te dzielą się na guzy pierwotne (powstające bezpośrednio w obrębie ośrodkowego układu nerwowego) oraz wtórne (guzy przerzutowe), czyli przerzuty do mózgu innych nowotworów, np. płuc, piersi czy jelita grubego. W przeciwieństwie do wielu innych nowotworów nawet łagodne guzy mózgu mogą być niebezpieczne ze względu na ograniczoną przestrzeń czaszki – rosnąca masa guza uciska na zdrową tkankę w różnych częściach mózgu i może zaburzać jej funkcjonowanie.
Nowotwór w obrębie mózgu występują zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, choć rodzaje i lokalizacja nowotworów różnią się w zależności od wieku pacjenta. U dzieci rak mózgu pojawia się najczęściej w tylnej jamie czaszki (np. rdzeniaki), natomiast u dorosłych dominują zmiany w półkulach mózgu, takie jak glejaki.
Rozpoznanie guza mózgu nie zawsze oznacza nowotwór złośliwy – wiele z nich ma charakter łagodny i może być skutecznie leczonych lub kontrolowanych przez długie lata. Kluczowe znaczenie ma jednak szybka diagnostyka i wczesne rozpoznanie, które umożliwiają skuteczne leczenie i zmniejszają ryzyko trwałych uszkodzeń neurologicznych.
Nowotwory mózgu – przyczyny
Przyczyny powstawania guzów półkul mózgu, półkul móżdżków lub pnia mózgu u dorosłych i dzieci nie są w pełni poznane, jednak wiadomo, że mają one charakter wieloczynnikowy i mogą wynikać zarówno z predyspozycji genetycznych, jak i wpływu czynników środowiskowych. U części pacjentów obserwuje się obecność mutacji genetycznych – np. w genach TP53, IDH1, EGFR czy NF2 – które zwiększają ryzyko rozwoju nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
Wśród przyczyn nowotworów mózgu wymienia się też wrodzone zespoły genetyczne, takie jak nerwiakowłókniakowatość typu 1 i 2, zespół Li-Fraumeni, stwardnienie guzowate czy zespół Turcota – znacząco podnoszą to ryzyko, choć występują rzadko. Kolejnym czynnikiem jest promieniowanie jonizujące – zarówno terapeutyczne (np. u dzieci leczonych radioterapią), jak i środowiskowe, choć związek ten nie zawsze jest jednoznaczny. Nowotwory mogą być związane także z urazami mózgu.
Podejrzewa się również wpływ niektórych substancji chemicznych, jak pestycydy, rozpuszczalniki organiczne czy metale ciężkie, jednak dotychczasowe badania nie dają jednoznacznych dowodów. Choć w przeszłości spekulowano o możliwym wpływie fal radiowych z telefonów komórkowych, współczesne badania nie potwierdziły jednoznacznie takiego związku.
Warto też podkreślić, że w większości przypadków guzy mózgu rozwijają się sporadycznie, bez wyraźnej przyczyny i niezależnie od stylu życia czy nawyków zdrowotnych pacjenta, co czyni profilaktykę bardzo trudną.
Guzy mózgu – rodzaje. Łagodne i złośliwe zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym
Niezależnie od przyczyny guzy mózgu może mieć inny stopień złośliwości, jak i strukturę komórkową.
- Do łagodnych nowotworów należą m.in. oponiaki, nerwiaki osłonkowe (np. nerwiak nerwu słuchowego), torbiele czy gruczolaki przysadki. Mimo że te zmiany zwykle rosną powoli i nie dają przerzutów, mogą powodować poważne objawy neurologiczne z powodu ucisku na sąsiednie struktury. Leczenie guzów często opiera się na obserwacji lub chirurgicznym usunięciu, jeśli objawy się nasilają lub guz rośnie. Rokowania w przypadku łagodnych guzów mózgu są zwykle bardzo dobre, szczególnie przy skutecznej operacji i monitorowaniu stanu pacjenta.
- Guzy złośliwe to m.in. glejaki (w tym glejak wielopostaciowy – glioblastoma multiforme), rdzeniaki, chłoniaki mózgu czy przerzuty z innych narządów. Guzy pochodzenia glejowego (glejaki) wywodzą się z komórek glejowych i dzielą się na kilka typów: astrocytoma, oligodendroglioma czy ependymoma – każdy o różnym przebiegu i złośliwości. Najbardziej agresywną postacią złośliwych guzów mózgu jest glejak wielopostaciowy (IV stopnia WHO), który charakteryzuje się szybkim wzrostem i opornością na leczenie.
- Nowotwory przerzutowe mózgu (inaczej guzy zewnątrzpochodne) są często wykrywane u pacjentów z zaawansowanym rakiem w innych narządach i wymagają leczenia skojarzonego – najczęściej radioterapii oraz farmakoterapii. W przeciwieństwie do pierwotnych guzów mózgu (jak np. pierwotne chłoniaki mózgu) nowotwory przerzutowe mają złe rokowania, które wahają się nawet od kilku tygodni do kilku miesięcy,
Dokładny proces diagnostyczny rodzaju i lokalizacji guza jest niezbędny, by zaplanować odpowiednią terapię (np. leczenie chirurgiczne) i ocenić rokowania.
Jak rozpoznać pierwsze sygnały ostrzegawcze, czyli guz mózgu – objawy
Jakie są objawy raka mózgu? Zależy od wielu czynników (lokalizacji, tempa wzrostu oraz wpływu komórek nowotworowych na otaczające struktury mózgu) i są bardzo zróżnicowane.
Do najczęstszych objawów należą: przewlekłe bóle głowy (szczególnie nasilające się rano), napady padaczkowe, zaburzenia czucia i widzenia, trudności z mówieniem, osłabienie kończyn, problemy z pamięcią i koncentracją, objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego – takie jak nudności, wymioty i senność.
Jakie jeszcze objawy daje guz mózgu? W niektórych przypadkach pierwszym objawem mogą być problemy z równowagą, zawroty głowy lub jednostronne drętwienie ciała, a także objawy psychiczne, jak zmiany osobowości.
Warto pamiętać, że objawy nowotworu mózgu rozwijają się zazwyczaj stopniowo, co utrudnia ich wczesne rozpoznanie. Co więcej, niektóre guzy mózgu potrafią rozwijać się bez żadnych objawów przez długi czas.
Często są mylone z innymi schorzeniami neurologicznymi, psychicznymi, a nawet przemęczeniem. Dlatego utrzymujące się objawy neurologiczne – szczególnie te, które się nasilają lub pojawiły się nagle – zawsze powinny być sygnałem do wizyty u lekarza i przeprowadzenia diagnostyki obrazowej, np. rezonansu magnetycznego (MRI) lub tomografii komputerowej (CT). Im szybciej uda się wykryć guza mózgu, tym większe szanse satysfakcjonującej odpowiedzi na leczenie i uniknięcie trwałych powikłań neurologicznych.
Warto pamiętać:
Istnieje przekonanie, że drżenie powieki może być objawem guza mózgu. Tak dzieje się rzadko. Pojedynczy objaw nie powinien sugerować choroby nowotworowej.
Guzy mózgu – diagnostyka. Nowoczesne metody obrazowania i badania specjalistyczne
Rozpoznanie guzów pochodzenia opiera się przede wszystkim na badaniach obrazowych, które pozwalają ocenić obecność, lokalizację i wielkość zmiany. Złotym standardem jest rezonans magnetyczny (MRI) z kontrastem, który pozwala ocenić położenie guza w stosunku do otaczających tkanek.
Tomografia komputerowa (CT) również może być pomocna, szczególnie w sytuacjach nagłych lub gdy MRI nie jest możliwe. Dodatkowo, w niektórych przypadkach wykonuje się badania PET-CT, które umożliwiają ocenę aktywności metabolicznej zmiany i różnicowanie guzów nowotworowych od nienowotworowych.
Po postawieniu podejrzenia guza mózgu, kolejnym krokiem jest biopsja, czyli pobranie fragmentu tkanki guza do badania histopatologicznego. Dzięki niej możliwe jest określenie typu nowotworu, jego stopnia złośliwości oraz obecności określonych mutacji genetycznych, które mogą mieć znaczenie dla doboru leczenia. Czasami przeprowadza się również badania substancji wydzielanych przez niektóre guzy i płynu mózgowo-rdzeniowego, np. wykrywające mutacje IDH, 1p/19q czy MGMT. Tylko kompleksowa diagnostyka pozwala na dokładne zaplanowanie terapii i przewidzenie dalszego przebiegu choroby.
Leczenie guzów mózgu – operacja, radioterapia, chemioterapia i nowoczesne terapie celowane
Leczenie guzów mózgu wymaga indywidualnego podejścia i często obejmuje terapię wielospecjalistyczną, w której uczestniczą neurochirurdzy, onkolodzy, radioterapeuci oraz neurolodzy. Gdy to możliwe, podstawową metodą leczenia jest operacja neurochirurgiczna, np. za pomocą specjalnego noża gamma, której celem jest chirurgiczne usunięcie guza (jak największej części) za pomocą promieniowania jonizującego bez uszkadzania zdrowych struktur mózgu. Umożliwia to wdrożenie skutecznego leczenia uzupełniającego.
W niektórych przypadkach operacja może być niemożliwa, np. gdy guz zlokalizowany jest w trudno dostępnym lub bardzo wrażliwym obszarze. W takich sytuacjach stosuje się inne metody – przede wszystkim radioterapię i chemioterapię.
W leczeniu nowotworów mózgu wykorzystuje się także nowoczesne terapie celowane i immunoterapię, które działają na konkretne cechy molekularne nowotworu, np. oponiaka. Terapie te są mniej toksyczne niż klasyczna chemioterapia i dają nadzieję na lepsze efekty leczenia, szczególnie w guzach opornych na standardowe metody.
W przypadku guzów łagodnych lub stabilnych, możliwe jest również leczenie zachowawcze – czyli obserwacja i regularne kontrole MRI, zwłaszcza gdy zmiana nie daje objawów i nie powiększa się. Celem leczenia jest nie tylko wydłużenie życia pacjenta, ale także utrzymanie jak najlepszej jakości życia, funkcji poznawczych i sprawności neurologicznej.
Guzy mózgu to diagnoza, która zawsze budzi niepokój – jednak dzięki postępowi medycyny coraz więcej pacjentów może liczyć na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia. Kluczowe znaczenie ma tu wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie odpowiedniej terapii, dostosowanej do rodzaju nowotworu, jego lokalizacji i ogólnego stanu pacjenta. Współczesna neurochirurgia, radioterapia oraz leczenie systemowe (chemioterapia, immunoterapia) oferują coraz bardziej precyzyjne i skuteczne metody walki z guzami mózgu. Choć część nowotworów ośrodkowego układu nerwowego pozostaje trudna w leczeniu, w wielu przypadkach możliwe jest uzyskanie długiej remisji, kontrolowanie objawów i powrót do aktywnego życia. Regularna kontrola stanu zdrowia oraz czujność wobec nietypowych objawów neurologicznych to klucz do wczesnej interwencji i zwiększenia szans na skuteczne leczenie.
Bibliografia:
- „Choroby układu nerwowego” Wojciech Kozubski, Paweł P. Liberski, 2004
- „Neuroonkologia kliniczna” Paweł P. Liberski, Wojciech Kozubski, Radzisław Kordek, Wojciech Biernat, 2011
- „Fakty i mity genetyki nowotworów” Paula Dobosz, 2023
Naszą misją jest zwiększanie świadomości na temat chorób onkologicznych, ich objawów, diagnostyki i profilaktyki.
