Na czym polega radioterapia? Skuteczność leczenia nowotworu i skutki uboczne

Spis treści

Leczenie nowotworów za pomocą promieniowania jonizującego, czyli radioterapia, jest jedną z najczęściej stosowanych metod terapii onkologicznej (obok chirurgii i chemioterapii). Polega na podawaniu wiązki promieniowania jonizującego. Terapię tę wykorzystuje się jako leczenie radykalne (z zamiarem wyleczenia) lub w celu złagodzenia objawów choroby nowotworowej i poprawy komfortu życia pacjenta.  W artykule wyjaśniamy, na czym dokładnie polega radioterapia, jak działa na komórki nowotworowe, jakie daje efekty terapeutyczne, z jakimi skutkami ubocznymi trzeba się liczyć oraz jak długo trwa leczenie.

Jak wygląda radioterapia i jak działa na komórki nowotworowe?

Na czym polega radioterapia? To jedna z najważniejszych metod leczenia chorób nowotworowych. Polega na wykorzystaniu promieniowania jonizującego do uszkadzania DNA komórek nowotworowych, prowadząc do ich śmierci lub uniemożliwiając dalsze dzielenie się. Promieniowanie jest dostarczane z zewnątrz (teleradioterapia) lub bezpośrednio do wnętrza ciała pacjenta (brachyterapia), w zależności od rodzaju i umiejscowienia guza.

Ponieważ komórki nowotworowe mają mniejszą zdolność do naprawy uszkodzeń DNA niż zdrowe komórki, są bardziej podatne na działanie promieniowania. Celem radioterapii jest zniszczenie komórek nowotworu przy jednoczesnym zminimalizowaniu uszkodzeń zdrowych tkanek.

Radioterapia współcześnie

Współczesna radioterapia wykorzystuje nowoczesne technologie obrazowania (CT, MRI, PET), dzięki którym można precyzyjnie wyznaczyć granice guza i zaplanować leczenie z dużą dokładnością. To właśnie ta precyzja pozwala skutecznie leczyć wiele nowotworów – od guzów mózgu, przez nowotwory piersi, prostaty, płuc, aż po raka odbytnicy czy jamy ustnej.

Podział zastosowanej terapii dokonuje się w zależności od używanej energii:

  • radioterapia konwencjonalna – stosowana do leczenia raka skóry; używa się promieniowania X;
  • radioterapia megawoltowa – przy użyciu promieniowania gamma, promieniowania X, elektronów.

W zależności od celu leczenia radioterapia może mieć charakter radykalny, czyli prowadzący do całkowitego wyleczenia, neoadiuwantowy (stosowany przed operacją, aby zmniejszyć guz), adiuwantowy (uzupełniający leczenie chirurgiczne) lub paliatywny, ukierunkowany na łagodzenie objawów choroby w jej zaawansowanym stadium.

Radioterapia onkologiczna, jedna z najważniejszych metod leczenia nowotworów złośliwych, obejmuje różne techniki – od klasycznej teleterapii, przez zaawansowaną IMRT czy IGRT, aż po protonoterapię. Dzięki rozwojowi technologii leczenie jest dziś znacznie bardziej precyzyjne i bezpieczne, a to przekłada się na lepsze rokowania oraz mniejsze ryzyko powikłań dla pacjentów. Współczesna radioterapia stosowana jest z troską nie tylko o zdrowie, ale też jakość życia chorego na każdym etapie leczenia.

Radioterapia śródoperacyjna (IORT). Co to jest?

Metoda radioterapii śródoperacyjnej (IORT) polega na jednorazowym podaniu dawki promieniowania bezpośrednio do loży po guzie w trakcie operacji chirurgicznej. Dzięki temu można precyzyjnie napromienić obszar największego ryzyka nawrotu choroby, jednocześnie oszczędzając zdrowe komórki, które są w tym czasie odsunięte lub osłonięte. IORT znajduje zastosowanie m.in. w leczeniu nowotworów piersi, trzustki, jelita grubego czy nowotworów ginekologicznych i pozwala skrócić czas całej terapii oraz zmniejszyć ryzyko nawrotu nowotworu w miejscu operowanym.

Planowanie radioterapii. Dlaczego to takie ważne?

Proces terapii poprzedzony jest tworzeniem bardzo dokładnego planu leczenia – lekarz radioterapeuta, przy wsparciu fizyków medycznych i techników, ustala dawkę promieniowania, pole napromieniania i liczbę frakcji (czyli sesji terapeutycznych).

Planowanie radioterapii pozwala precyzyjnie skierować promieniowanie na obszar guza, minimalizując jednocześnie narażenie zdrowych komórek na działanie wiązki promieniowania jonizującego. W tym celu wykonuje się specjalistyczne badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI), a często również pozytonowa tomografia emisyjna (PET), które umożliwiają dokładne odwzorowanie położenia guza w trójwymiarze.

Na podstawie tych obrazów tworzony jest tzw. plan radioterapii, który uwzględnia nie tylko lokalizację nowotworu, ale także ruchy ciała (np. oddychanie) czy indywidualną anatomię pacjenta. Dzięki temu możliwe jest zastosowanie nowoczesnych technik napromieniania, takich jak IMRT czy IGRT, które pozwalają podać wysoką dawkę promieniowania w sposób bezpieczny i maksymalnie skuteczny. Dobre zaplanowanie terapii to nie tylko wyższa szansa na zniszczenie guza i wyleczenie pacjenta, ale też mniejsze ryzyko powikłań i lepsza jakość życia w trakcie i po zakończeniu leczenia.

Zobacz także  Czym jest oponiak mózgu i jakie daje rokowania? Przyczyny, diagnostyka, objawy i leczenie guza

Przygotowanie pacjenta do radioterapii

Przygotowanie pacjenta do radioterapii to kluczowy etap leczenia. Ma na celu zapewnienie maksymalnej skuteczności terapii przy jednoczesnym zminimalizowaniu działań niepożądanych. Proces ten rozpoczyna się od szczegółowej konsultacji z lekarzem radioterapeutą, który ocenia ogólny stan zdrowia pacjenta, wyniki dotychczasowych badań oraz dokładnie omawia plan leczenia. Następnie przeprowadza się tzw. symulację radioterapeutyczną – specjalistyczne badanie obrazowe (zwykle tomografię komputerową), które pozwala dokładnie określić lokalizację guza oraz zaplanować pole napromieniania.

W trakcie symulacji lekarz specjalista radioterapii onkologicznej ustala również pozycję ułożenia pacjenta, często z użyciem specjalnych masek, mat czy podkładek, które mają zapewnić powtarzalność ustawienia ciała podczas każdej sesji. Pacjent otrzymuje także instrukcje dotyczące odpowiedniego nawodnienia, pielęgnacji skóry, diety i ogólnego stylu życia w trakcie leczenia. Dobrze przeprowadzone przygotowanie ma ogromny wpływ nie tylko na precyzję w trakcie radioterapii, ale również na komfort i bezpieczeństwo pacjenta.

Rodzaje radioterapii – kiedy stosuje się teleterapię, a kiedy brachyterapię?

Radioterapia jest metoda, którą dzieli się na dwa główne typy: teleterapię (teleradioterapię), czyli naświetlanie z zewnętrznego źródła promieniowania, oraz brachyterapię, w której źródło promieniowania umieszczane jest bezpośrednio w obrębie guza lub w jego sąsiedztwie. 

  • Teleterapia jest jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia nowotworów złośliwych – wykorzystuje się ją w leczeniu guzów nowotworowych zlokalizowanych w różnych częściach ciała, takich jak mózg, krtań, płuca, pęcherz moczowy, rak piersi czy rak prostaty.
  • Brachyterapia, choć rzadziej stosowana, ma swoje niezastąpione miejsce w leczeniu m.in. nowotworów szyjki macicy, endometrium czy niektórych nowotworów skóry. Poza tym wyróżnia się także radioterapię radykalną, która ma na celu całkowite wyleczenie nowotworu, oraz radioterapię paliatywną, stosowaną w celu złagodzenia objawów (np. bólu, krwawienia, ucisku) u pacjentów z chorobą zaawansowaną (np. nowotworami o złych rokowaniach). 

Istnieje równieżradioterapia skojarzona (np. skojarzenie radioterapii z chemioterapią i immunoterapią), ale może ona nasilać skutki uboczne. Nowoczesne techniki, takie jak IMRT (radioterapia modulowana intensywnością) czy SBRT (radioterapia stereotaktyczna), umożliwiają podawanie bardzo wysokich dawek promieniowania z niespotykaną wcześniej precyzją – co zwiększa szanse na zniszczenie guza bez nadmiernego uszkadzania zdrowych tkanek i bez działań niepożądanych.

Wskazania do radioterapii – w jakich nowotworach stosuje się promieniowanie?

Radioterapia w Polsce, podobnie jak na całym świecie, znajduje zastosowanie w leczeniu wielu rodzajów nowotworów – zarówno jako terapia samodzielna, jak i uzupełniająca po operacji lub w połączeniu z chemioterapią. Najczęściej stosuje się ją w leczeniu nowotworu piersi, płuc, głowy i szyi, odbytnicy, szyjki macicy, mózgu oraz chłoniaków, ale również w nowotworach skóry, węzłów chłonnych czy przełyku. W przypadku np. guzów mózgu radioterapia ten proces leczenia może być terapią pierwszego rzutu, natomiast w raku piersi często stosuje się go po zabiegu mastektomii, by zniszczyć resztki komórek nowotworowych.

W leczeniu nowotworów zaawansowanych lub nieoperacyjnych radioterapia  łagodzi ból, zmniejsza ucisk guza na nerwy czy drogi oddechowe i poprawia jakość życia chorego. Często stosuje się ją również w leczeniu przerzutów do kości, mózgu lub węzłów chłonnych, gdzie nawet pojedyncze dawki mogą przynieść znaczną ulgę w objawach. 

Dzięki nowoczesnym technikom możliwe jest także leczenie trudnych lokalizacji, jak np. guzów kręgosłupa, rdzenia kręgowego czy guzów w pobliżu dużych naczyń. W każdym przypadku decyzja o zastosowaniu radioterapii (lub radioterapii i chemioterapii) podejmowana jest indywidualnie, na podstawie szczegółowej diagnostyki i konsultacji zespołu onkologicznego.

Zobacz także  Karmienie piersią a zmniejszone ryzyko raka piersi i jajnika

Skuteczność radioterapii – jak ocenia się efekty leczenia?

Skuteczność radioterapii zależy od wielu czynników – typu nowotworu, jego lokalizacji, stopnia zaawansowania oraz stanu ogólnego pacjenta. W wielu przypadkach, zwłaszcza przy wczesnym wykryciu choroby, radioterapia pozwala całkowicie zniszczyć guz lub znacząco zmniejszyć jego objętość. W niektórych nowotworach (np. rak prostaty, niektóre chłoniaki) jest równie skuteczna jak operacja chirurgiczna, a przy tym mniej inwazyjna. Skuteczność leczenia ocenia się na podstawie badań kontrolnych (najczęściej obrazowych – TK, MRI, PET), obserwacji regresji objawów oraz długofalowej kontroli choroby po zakończeniu leczenia.

W przypadku radioterapii paliatywnej efekt terapeutyczny mierzy się poprawą jakości życia pacjenta – redukcją bólu, krwawień, duszności czy innych objawów wynikających z obecności guza. Radioterapia może także zapobiegać groźnym powikłaniom – np. złamaniom kości w miejscu przerzutu, uciskowi na rdzeń kręgowy czy niedrożności dróg oddechowych. Statystycznie szacuje się, że nawet 50–60% pacjentów onkologicznych otrzymuje radioterapię na jakimś etapie leczenia, a u znacznej części z nich przyczynia się ona do znacznego wydłużenia życia lub całkowitego wyleczenia. Dlatego radioterapia jest nieodzownym filarem współczesnej onkologii.

Skutki uboczne radioterapii – czego można się spodziewać podczas leczenia?

Radioterapia to metoda leczenia, która mimo swojej skuteczności wiąże się z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych – zarówno ogólnych, jak i miejscowych, zależnych od naświetlanego obszaru.

Do najczęstszych objawów ogólnych należą zmęczenie, osłabienie, spadek apetytu oraz nudności, które zazwyczaj pojawiają się w trakcie serii zabiegów. Po około dwóch-trzech tygodniach od rozpoczęcia radioterapii pojawia się zaczerwienienie przypominające oparzenie słoneczne, suchość, łuszczenie się lub nadwrażliwość. 

W przypadku napromieniania jamy ustnej, gardła, przewodu pokarmowego i innych błon śluzowych mogą wystąpić owrzodzenia, suchość w ustach, trudności w połykaniu lub biegunki.

W dłuższej perspektywie u niektórych pacjentów mogą pojawić się późne powikłania po dawce promieniowania, takie jak uszkodzenia skóry, tkanek miękkich, włóknienie płuc, zaburzenia funkcji narządów (np. jajników, jąder), a także niewielkie zwiększenie ryzyka wtórnych nowotworów w miejscu napromieniania – choć takie przypadki są rzadkie. Nowoczesne techniki radioterapii – takie jak IMRT, IGRT, czy protonoterapia – pozwalają znacznie ograniczyć zasięg działania promieniowania, dzięki czemu skutki uboczne są znacznie łagodniejsze niż jeszcze kilkanaście lat temu. Każdy pacjent przed rozpoczęciem terapii otrzymuje szczegółowe informacje o możliwych reakcjach organizmu oraz wskazówki, jak im zapobiegać lub je łagodzić.

Radioterapia to jedna z podstawowych metod leczenia raka, która – mimo swojej inwazyjnej natury – pozwala skutecznie niszczyć komórki nowotworowe i ograniczać rozwój choroby. Dzięki postępowi technologicznemu nowoczesna radioterapia jest coraz bardziej precyzyjna i bezpieczna, a jej skutki uboczne są lepiej kontrolowane niż jeszcze kilka dekad temu. Dla wielu pacjentów to szansa na całkowite wyleczenie, wydłużenie życia lub poprawę jego jakości – zwłaszcza w przypadkach, gdy inne metody okazują się niewystarczające. Kluczem do sukcesu jest indywidualne podejście, ścisła współpraca z zespołem medycznym oraz świadomość, że skuteczna terapia to nie tylko technologia, ale również troska o fizyczne i psychiczne samopoczucie pacjenta. Bibliografia:

  • „Chemioterapia i radioterapia” Zbigniew Wronkowski, 2007
  • „Planowanie leczenia i dozymetria w radioterapii Tom 2” red.  Julian Malicki i Krzysztof Ślosarek, 2018
Udostępnij artykuł:
Facebook
Twitter
LinkedIn
Telegram
WhatsApp
Email

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Powiązane posty:
Na czym polega radioterapia? Skuteczność leczenia nowotworu i skutki uboczne
Na czym polega radioterapia? Skuteczność leczenia nowotworu i skutki uboczne
Leczenie nowotworów za pomocą promieniowania jonizującego, czyli radioterapia, jest jedną z najczęściej...
kontynuuj czytanie