Cytologia to jedno z najważniejszych badań ginekologicznych. Może uratować życie – pod warunkiem, że jest wykonywane regularnie i prawidłowo. Wykonanie badania ma na celu wykrycie nieprawidłowych komórek, które mogą świadczyć o stanie przedrakowym lub wczesnym stadium raka szyjki macicy. W artykule wyjaśniamy, na czym polega cytologia, czy cytologia boli i jak wygląda badanie przesiewowe w kierunki raka szyjki macicy.
Na czym polega badanie cytologiczne i dlaczego jest tak ważne w profilaktyce raka szyjki macicy?
Cytologia, znana również jako test Papanicolaou (Pap smear), to nieinwazyjne badanie profilaktyczne, którego celem jest wykrycie nieprawidłowych komórek nabłonka szyjki macicy we wczesnym stadium, zanim przekształcą się w nowotwór. Stosuje się je w diagnostyce i profilaktyce raka szyjki macicy, jest rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników.
Regularne wykonywanie cytologii umożliwia wykryce stanów przedrakowych, takich jak dysplazja czy neoplazja śródnabłonkowa szyjki macicy (CIN), a także zmian nowotworowych, które na tym etapie zwykle nie dają żadnych objawów. To właśnie dzięki cytologii rak szyjki macicy – niegdyś jeden z najczęstszych i najgroźniejszych nowotworów kobiecych – w krajach rozwiniętych jest dziś znacznie rzadszy i w wielu przypadkach całkowicie wyleczalny. Dziś cytologia powinna być wykonywana jako podstawowe badanie pozwalające kobiecie zadbać o swoje zdrowie.
Cytologia to badanie polegające na pobraniu wymazu z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Materiał trafia następnie do analizy mikroskopowej, podczas której oceniana jest budowa komórek i ewentualne nieprawidłowości. Cytologia pozwala także wykryć infekcje pochwy (bakteryjne, grzybicze, wirusowe), stany zapalne oraz efekty działania hormonów. Warto podkreślić, że to badanie przesiewowe nie boli i trwa zaledwie kilka minut – a może uratować życie. Dlatego każda kobieta powinna traktować je jako element standardowej profilaktyki zdrowotnej, nie tylko w razie problemów, ale przede wszystkim wtedy, gdy czuje się zupełnie zdrowa.
Cytologia klasyczna i płynna LBC – czym się różnią te dwie metody?
Cytologia klasyczna
Cytologia konwencjonalna (klasyczna) to najdłużej stosowana metoda. Jak przebiega badanie? Wymaz z kanału szyjki macicy pobierany jest przez lekarza ginekologa bezpośrednio na szkiełko mikroskopowe, a następnie poddany utrwaleniu i ocenie pod mikroskopem w laboratorium. Choć ta technika jest szeroko dostępna i skuteczna, ma swoje ograniczenia. Często dochodzi do błędów wynikających z niewłaściwego rozprowadzenia pobranego materiału, obecności śluzu, krwi czy zbyt małej liczby komórek diagnostycznych. W efekcie zdarzają się wyniki badania „niediagnostyczne” lub fałszywie ujemne – czyli takie, w których zmiana nie została wykryta mimo jej obecności.
Cytologia płynna (LBC)
Cytologia płynna (LBC, czyli Liquid-Based Cytology), inaczej cytologia cienkowarstwowa LBC, pozwala otrzymać dokładniejszy obraz. To nowocześniejsza metoda, w której materiał pobrany z tarczy szyjki macicy trafia do pojemnika ze specjalnym płynem konserwującym. Dopiero z tej zawiesiny wykonuje się preparat do analizy. Ta technika pozwala uzyskać znacznie czystszy i bardziej czytelny obraz mikroskopowy, co zmniejsza ryzyko błędu diagnostycznego. Co ważne, z tej samej próbki można wykonać również test na obecność wirusa HPV, który odgrywa kluczową rolę w rozwoju raka szyjki macicy. Cytologia na podłożu płynnym LBC zyskuje coraz większą popularność w Polsce i jest zalecana jako skuteczniejsza forma diagnostyki – zwłaszcza u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka.
Jak przygotować się do cytologii i czego się spodziewać?
Badanie przesiewowe, które wykrywa obecność nieprawidłowych komórek, jest szybkie i bezbolesne. Warto jednak odpowiednio przygotować się do pobrania cytologii, by wynik był wiarygodny. Na kilka dni przed planowanym terminem badania należy unikać współżycia, stosowania leków dopochwowych, irygacji oraz tamponów. Najlepszym momentem na wykonanie cytologii jest 10–20 dzień cyklu miesiączkowego (4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki). Badania nie wykonuje się podczas krwawienia miesiączkowego ani w trakcie ostrych stanów zapalnych, ponieważ mogą one zafałszować wynik.
Samo badanie przeprowadza ginekolog w gabinecie – trwa zwykle od 3 do 5 minut. Pacjentka siada na fotelu ginekologicznym, a lekarz wprowadza wziernik i pobiera materiał ze śluzówki szyjki macicy specjalną szczoteczką lub szpatułką. W przypadku cytologii klasycznej pobrane komórki nanosi się bezpośrednio na szkiełko, natomiast w cytologii LBC trafiają one do pojemnika z płynem. Badanie nie wymaga znieczulenia – może być lekko nieprzyjemne, ale nie powinno boleć. Wynik otrzymuje się zazwyczaj w ciągu 1–2 tygodni.
Ważne badanie: cytologia. Co jaki czas je robić?
Kiedy wykonać badanie cytologiczne? Częstotliwość wykonywania cytologii zależy od wieku kobiety, jej ogólnego stanu zdrowia, wyników poprzednich badań oraz ewentualnych czynników ryzyka – takich jak zakażenie wirusem HPV, obniżona odporność czy wcześniejsze nieprawidłowości w badaniach szyjki macicy. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami pierwsze badanie cytologiczne powinno zostać wykonane nie później niż w wieku 25 lat, a następnie powtarzane co 3 lata, jeśli poprzednie wyniki były prawidłowe.
U kobiet z grupy podwyższonego ryzyka (np. nosicielek HPV wysokiego ryzyka, kobiet z obniżoną odpornością lub po leczeniu zmian szyjki macicy) należy wykonać badanie cytologiczne w odstępach co 6–12 miesięcy zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarza. Coraz częściej stosuje się też testy HPV, które – w połączeniu z cytologią płynną – mogą wydłużyć bezpieczny odstęp między badaniami nawet do 5 lat, przy braku zakażenia i prawidłowym obrazie komórkowym.
Warto jednak pamiętać, że cytologia to nie tylko „test na raka” – to narzędzie profilaktyki, które pozwala wykrywać niepokojące zmiany zanim zdążą się rozwinąć. Regularność badań ma kluczowe znaczenie, bo rak szyjki macicy rozwija się powoli i daje szansę na wykrycie go w bardzo wczesnym stadium – a wtedy leczenie jest krótkie, mało inwazyjne i w pełni skuteczne.
Cytologia w ciąży. Czy ciężarne kobiety powinny wykonywać to badanie?
Cytologia w ciąży jest bezpiecznym i zalecanym badaniem, które może być wykonywane na każdym etapie ciąży – najczęściej jednak przeprowadza się je podczas pierwszej wizyty ginekologicznej, zwykle w pierwszym trymestrze. Ciąża nie jest przeciwwskazaniem do pobrania materiału z tarczy i kanału szyjki macicy – badanie nie wpływa negatywnie na rozwój płodu ani nie zwiększa ryzyka poronienia. Cytologia pozwala wcześnie wykryć nieprawidłowości komórkowe, stany zapalne czy infekcje, które mogą mieć wpływ na przebieg ciąży i zdrowie kobiety. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie odpowiedniego postępowania bez szkody dla dziecka.
Co wykrywa cytologia i kiedy trzeba zgłosić się do dalszej diagnostyki?
Cytologia jest badaniem, które pozwala wykryć szereg zmian komórkowych klasyfikowanych według systemu Bethesda. Wynik może wskazywać na obecność prawidłowych komórek, stanu zapalnego, infekcji, ale też na zmiany o charakterze dysplazji – od łagodnych (ASC-US, LSIL) po zaawansowane (HSIL, ASC-H). Cytologia nie jest jednak testem typowo nowotworowym – jej głównym zadaniem jest wykrycie nieprawidłowości, które mogą prowadzić do raka i które wymagają dalszej obserwacji lub leczenia. W przypadku nieprawidłowego wyniku lekarz może zalecić ponowienie badania po kilku miesiącach, wykonanie badania kolposkopowe z pobraniem tkanki lub testu HPV.
Niepokojące objawy, które powinny skłonić kobietę do zgłoszenia się do ginekologa niezależnie od terminu cytologii, to m.in. krwawienia międzymiesiączkowe, krwawienia po stosunku, upławy o nieprzyjemnym zapachu, ból w podbrzuszu czy uczucie rozpierania w okolicy miednicy. Cytologia pozwala też wykryć infekcje grzybicze, bakteryjne, a czasem nawet rzęsistkowicę. Choć żadne pojedyncze badanie nie daje 100% gwarancji, regularne wykonywanie cytologii i przestrzeganie zaleceń lekarskich to najskuteczniejszy sposób zapobiegania rozwojowi raka szyjki macicy.
Jak interpretować wyniki cytologii?
Wyniki cytologii są przedstawiane najczęściej w systemie Bethesda – międzynarodowej klasyfikacji, która pozwala precyzyjnie opisać stan komórek pobranych z szyjki macicy. Najbardziej pożądany wynik to „obraz cytologiczny w granicach normy” lub „brak cech śródnabłonkowej neoplazji lub nowotworu” – oznacza to, że komórki są prawidłowe, bez oznak stanu zapalnego, infekcji czy zmian nowotworowych.
W przypadku wystąpienia nieprawidłowości wynik może zawierać określenia takie jak: ASC-US (nieprawidłowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu), LSIL (zmiany śródnabłonkowe małego stopnia), HSIL (zmiany dużego stopnia) czy AGC (nieprawidłowe komórki gruczołowe). Każdy z tych terminów odnosi się do stopnia nieprawidłowości komórek i wymaga indywidualnej interpretacji przez lekarza.
Nieprawidłowy wynik cytologii nie oznacza od razu nowotworu, ale stanowi sygnał, że konieczna jest dalsza diagnostyka lub obserwacja. Przy łagodnych zmianach (np. ASC-US lub LSIL) lekarz może zalecić powtórzenie cytologii po kilku miesiącach albo wykonanie testu na obecność wirusa HPV – szczególnie w typach wysokiego ryzyka. Wyniki HSIL lub ASC-H, wskazujące na zmiany przedrakowe, najczęściej wymagają skierowania na kolposkopię i biopsję, aby potwierdzić charakter zmian.
W przypadku wyników nieczytelnych, niejednoznacznych lub zbyt ubogiego materiału pobranego z pochwy, klasyczną lub cienkowarstwową (płynną) cytologię należy powtórzyć. Kluczowe jest to, by nie interpretować wyniku samodzielnie, lecz skonsultować się z ginekologiem, który na podstawie całokształtu obrazu klinicznego dostarczonego z laboratorium zaplanuje odpowiednie dalsze postępowanie.
Rola wirusa HPV w rozwoju raka szyjki macicy – co musisz wiedzieć?
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, Human Papillomavirus) to główny czynnik ryzyka rozwoju raka szyjki macicy. Zakażenie HPV przenoszone jest drogą płciową i szacuje się, że większość aktywnych seksualnie kobiet (i mężczyzn) przynajmniej raz w życiu miała kontakt z tym wirusem. Na szczęście w większości przypadków infekcja ustępuje u pacjentek samoistnie. Problem pojawia się wtedy, gdy zakażenie trwa długo i dotyczy tzw. typów wysokiego ryzyka – takich jak HPV 16 i 18. To właśnie one odpowiadają za około 70% przypadków raka szyjki macicy. Wirus ten może powodować zmiany w komórkach nabłonka szyjki macicy, prowadząc do ich niekontrolowanego rozrostu i rozwoju nowotworu.
Z tego powodu w nowoczesnej profilaktyce raka szyjki macicy test HPV z oznaczeniem genotypu wirusa coraz częściej uzupełnia lub zastępuje klasyczną cytologię – zwłaszcza u kobiet po 30. roku życia. Dzięki badaniu na obecność HPV można dokładniej ocenić ryzyko rozwoju nowotworu i podjąć odpowiednie działania. Warto też podkreślić znaczenie profilaktycznych szczepień przeciwko HPV – zalecanych dziewczętom i chłopcom już od 9. roku życia. Choć szczepienie nie eliminuje konieczności wykonywania cytologii, istotnie zmniejsza ryzyko zachorowania i chroni przed najgroźniejszymi typami wirusa.
Choć sama cytologia trwa zaledwie kilka minut, jej znaczenie dla zdrowia kobiet jest nie do przecenienia. To jedno z tych badań, które pozwalają wykryć zmiany nowotworowe na bardzo wczesnym etapie, kiedy leczenie jest krótkie i w pełni skuteczne. Niezależnie od wyboru metody (cytologia płynna lub klasyczna), najważniejsze jest regularne wykonywanie badań, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Pamiętaj, że rak szyjki macicy rozwija się po cichu, ale można go wyprzedzić! Cytologia to badanie przesiewowe, które może Ci w tym pomóc.
Bibliografia:
- „Diagnostyka szyjki macicy” Józef Szamborski, 2001
- „Rak szyjki macicy” Marek Spaczyński, 2009
Naszą misją jest zwiększanie świadomości na temat chorób onkologicznych, ich objawów, diagnostyki i profilaktyki.
